Autor: red. naukowa Zofia Chyra-Rolicz, Tomasz Rokosz
Rok wydania: 2016
Oprawa: twarda
Liczba stron: 298
Format: 174 x 243
Numer ISBN: 978-83-64415-11-1
Panslawizm, obok pangermanizmu i syjonizmu, był jednym z ruchów narodowych o szerszym zasięgu, które rozwijały się po Rewolucji Francuskiej, znoszącej na znacznych terenach Europy stosunki feudalne i torującej drogę do tworzenia nowoczesnego społeczeństwa i państw narodowych. Ten ruch ideowy, polityczny i kulturalny, rozwijający się w XIX i XX w., miał na celu zjednoczenie Słowian, poza wielonarodowym Cesarstwem Rosyjskim, nieposiadających własnej państwowości, lub posiadającej jej formy w ograniczonym zakresie. Chociaż termin panslawizm użyty został po raz pierwszy w 1826 r. w Czechach w znaczeniu językoznawczym i kulturoznawczym, w późniejszych latach przyjmował wieloznaczną treść polityczną. Jako polityczny kierunek ideowy rozwijał się w ciągu XIX i XX w. w Rosji, Austro-Węgrzech, Czechach, wśród Polaków, dotarł także do Słowian południowych, budząc wielkie nadzieje na „wybicie się na niepodległość”, spod zależności od Cesarstwa Austriackiego lub Osmańskiego, a przynajmniej na uzyskanie warunków sprzyjających rozwojowi własnej kultury, języka i twórczości, lub chociaż pewnej autonomii w wielonarodowych cesarstwach i królestwach. Różne ośrodki polityczne i centra kulturalne rywalizowały o przywództwo tego ruchu, przybierał on też różne odcienie ideowe – od demokratycznego, liberalnego, aż do konserwatywnego.
W kręgu koncepcji politycznych demokratycznego panslawizmu powstawały w XIX i XX w. ciekawe projekty, wizje zjednoczenia Słowian – wolnych i równych w państwie federacyjnym. Niektóre z nich udało się urzeczywistnić, inne pozostały tylko w sferze zamierzeń .
Ruch ten znalazł szerokie odzwierciedlenie także w badaniach naukowych i twórczości artystycznej, literackiej, sztukach plastycznych, dziełach muzycznych, inspirując twórców i budząc świadomość narodową tam, gdzie była ona nikła lub nie mogła się ukształtować w wyniku restrykcyjnej polityki władzy centralnej lub najeźdźców, okupantów.
Panslawizm i jego filiacje z innymi prądami ideowymi i ruchami politycznymi (zwłaszcza rosyjskim słowianofilstwem i mesjanizmem) był tematem wielokierunkowych badań, ożywionych zwłaszcza od połowy ubiegłego wieku i doczekał się już sporej literatury przedmiotu. W ostatnich dekadach obserwujemy nową falę zainteresowania przejawami myśli panslawistycznej i problematyką Słowiańszczyzny, oraz jej wzajemnych relacji .
Czy panslawizm jest już tylko wspomnieniem, reliktem przeszłości, czy też w dobie jednoczącej się Europy tkwią w nim wartości nadal cenne i – w pewnej mierze – aktualne, które warto przypomnieć?